Những rào cản của sự sáng tạo

Nếu ai cũng có khả năng sáng tạo thì vì sao chỉ một số ít người có được những sáng tạo có giá trị cao. Vậy điều gì cản trở đến khả năng tư duy sáng tạo của con người. Xem ra những nhược điểm thường cản trở tư duy sáng tạo chính là thái độ tiêu cực khi đối diện với vấn đề. Chúng ta, nhất là các bạn đang làm công việc nghiên cứu phát triển trong mỗi bộ phận thử nghĩ xem qua một số kinh nghiệm được chắt lọc và tổng hợp dưới đây:

1. Thông thường lý trí hay tư duy theo cách nghĩ quen thuộc với các giải pháp có sẵn trong quá khứ, đó là suy nghĩ với tư duy theo lối mòn, không muốn hoát khỏi lề thói cũ, trong khi mỗi vấn đề phát sinh đều có những khác biệt nhất định đòi hỏi sự thay đổi cách nghĩ, cách làm.

2. Quá sùng bái vào những kinh nghiệm đã được tích lũy nên vội kết luận là vấn đề có thể giải quyết bằng giải pháp quen thuộc mà không thấy mỗi vấn đề đều có những yếu tố khác biệt nào đó. Vì bất kỳ kinh nghiệm nào cũng chỉ có phạm vi ứng dụng nhất định.

3. Kết luận vội vã vấn đề có thể giải quyết bằng biện pháp quen thuộc.

4. Thói quen đi thẳng ngay vào vấn đề và chộp lấy giải pháp đầu tiên vừa nảy ra trong đầu mà chưa cân nhắc thấu đáo mọi khía cạnh của vấn đề.

5. Tự mãn với những thành quả đã từng đạt được với cách làm của mình, chủ quan với kiến thức của mình.

6. Khi đối diện vấn đề khó khăn, phức tạp thì lập tức cho rằng mình không có khả năng giải quyết hay vấn đề đó không ai có thể giải quyết được.

7. Cho rằng vấn đề chỉ có một cách giải quyết duy nhất và người ta đã giải quyết tốt rồi, mình cứ làm theo, chẳng cần thiết phải tìm tòi gì thêm. Đó là kiểu tư duy điển hình của những kẻ ăn theo người khác.

7. Quá lo nghĩ về những khó khăn thiếu thốn, nên buông xuôi mà không thấy rằng “trong cái khó, ló cái khôn”, bởi đó cũng là cơ hội để tìm ra giải pháp sáng tạo mới.

8. Định kiến, bảo thủ, giáo điều, nhìn vấn đề một cách phiến diện.

9. Sợ thất bại, không dám vượt ra khỏi “vỏ ốc an toàn”, chấp nhận một cuộc sống tầm thường vốn có, đó là lý lẽ của kẻ an phận thủ thường.

10. Thiếu tầm nhìn. GS. Samuel Pierpont Langley đã bị cười nhạo là kẻ mơ mộng hão huyền khi đề nghị quốc hội Hoa Kỳ tài trợ cho việc thiết kế máy bay, vì vào thời ấy người ta tin rằng những gì nặng hơn không khí không thể bay được. 

Còn Napoleon Bonaparte (vua nước Pháp) đã từng mỉa mai Robert Fulton khi ông này thông báo là máy hơi nước có thể giúp chế tạo ra những con tàu đi ngược gió. Napoleon bảo rằng ông ta không có thời gian cho các trò đùa ngớ ngẩn và vô bổ. Đó quả thật là điều đáng tiếc cho nước Pháp, vì nếu ứng dụng sáng chế trên vào thời kỳ đó thì Pháp chứ không phải Anh quốc thống lĩnh các đại dương bằng các hạm đội tàu chiến chạy bằng hơi nước. 

11. Ngoài ra còn có không ít khó khăn có thể phát sinh từ cộng đồng, đó là:

- Kết luận rút ra được từ tư duy phê phán mâu thuẩn với ý kiến lãnh đạo thì dễ bị cho là sai, không trung thành.
- Ý kiến khác biệt với suy nghĩ của đa số - dễ bị quy chụp là lập dị.
- Khi mạnh dạn nói “điều đó tôi không biết, không thể” lại bị cho là kém hiểu biết, năng lực kém.
- Thay đổi ý kiến khi phát hiện mình sai rất dễ bị cho là không có lập trường kiên định.
- Khó chấp nhận những ý tưởng khác thường. Cái giá của việc ngăn trở ý tưởng sáng tạo có thể là sinh mạng của rất nhiều người. Ví như đại dịch do bệnh thiếu vitamine C xảy ra ở châu Âu từ giữa thế kỷ 16 đã giết chết nhiều thủy thủ trên các tàu viễn dương. Giữa thế kỷ 18, bác sĩ James Lind khẳng định bệnh có thể được loại trừ bằng cách uống nước chanh. Mặc dù đó chỉ là biện pháp rất đơn giản nhưng vì nó quá mới mẻ, nên mãi đến cuối thế kỷ 18 hải quân Anh mới chấp nhận điều đó sau khi đã có hàng chục ngàn thủy thủ bỏ mạng trên biển chỉ vì thiếu vitamine C. 

Xu hướng tư duy về cách tiếp cận vấn đề quyết định khả năng tìm ra giải pháp sáng tạo hoặc một kết quả tầm thường hay bị cuốn vào vòng xoáy của những rối rắm phát sinh do cách làm không thích hợp. 

Gia Tài